Als de 17-jarige zwarte jongen had geweten waar zijn uitspraak toe zou leiden, had hij alles vast ontkend.
‘Ja,’ mompelde Jesse Washington toen de rechter van Waco, Texas hem vroeg of hij schuldig of onschuldig pleitte in de rechtszaak wegens de moord op de vrouw van zijn blanke werkgever. Het antwoord werd als een bekentenis opgevat.
Aan het begin van de proces hadden agenten en de forensisch arts uitgelegd hoe het gegaan was. Dat duurde niet lang: de schedel van de vrouw was met een hamer ingeslagen, en niet veel later trof de politie Jesse Washington thuis aan met bloed op zijn kleding.
Daarna kreeg de onervaren advocaat van de verdachte het woord. Zijn enige getuige was de verdachte zelf, en die werd alleen gevraagd of de aanklachten tegen hem juist waren.
‘Dat heb ik gedaan,’ stamelde hij, en hij bood zijn excuses aan. De rechter sloot de zaak meteen, en de jury verliet de zaal voor de beraadslaging. Slechts vier minuten later kwamen de leden terug en verklaarden ze Washington schuldig. De straf was executie. Het hele proces had nog geen uur geduurd.
Agenten stonden op het punt om de veroordeelde af te voeren toen ze weggeduwd werden door toeschouwers, die Washington grepen en hem naar buiten sleurden.
De burgers van Waco waren niet van plan op de beul te wachten. De zwarte tiener moest terstond boeten voor de moord op een blanke.
Burgers nemen recht in eigen hand
Jesse Washington was slechts een van de circa 3500 zwarte Amerikanen die tussen 1880 en 1950 door kwade blanken werden gedood. Vooral in de Zuidelijke staten, waar zwarten tot de jaren 1860 slaaf geweest waren, kwam de praktijk veel voor.
Bij deze lynchpartijen werd het slachtoffer doorgaans opgehangen aan de dichtstbijzijnde boom. Ze kwamen het meest voor in het oogstseizoen, wanneer er veel geruzied werd over geld.
Arme zwarte pachters die land van blanken hadden gehuurd, moesten daarvoor betalen met een deel van de opbrengst. Over de grootte van dat aandeel werd vaak gesteggeld, en als de zwarte te veel eisen stelde, riskeerde hij een strop om zijn nek.
Als een zwarte van aanranding of verkrachting van een blanke vrouw beschuldigd werd, was ophanging niet voldoende. Dan werd de verdachte gemarteld en op de brandstapel gezet.
Paul Reed en Will Cato kwamen op deze pijnlijke manier aan hun eind toen ze in 1904 schuldig werden bevonden aan roofmoord op een blank gezin.
En in 1912 werd Dan Davis verbrand omdat hij verdacht werd van een mislukte poging tot verkrachting.
‘Ik hoop dat een van de gentlemen christelijk genoeg is om mijn keel door te snijden,’ zei Davis, maar de woeste menigte toonde geen genade. In 1916 was Jesse Washington aan de beurt.
Lynchpartijen zijn volksvermaak
Lynchpartijen in de Zuidelijke staten werden niet uitgevoerd door leden van genootschappen met rare mutsen op.
De Ku Klux Klan stelde nog weinig voor, en blanken hoefden hun gezicht helemaal niet te bedekken als ze het recht in eigen hand namen. Moorden op zwarten vonden op klaarlichte dag plaats en trokken veel bekijks.
Burgers van beide geslachten en alle leeftijden stroomden toe wanneer er iemand werd gelyncht. In het Zuiden werden vrouwen gezien als kwetsbare schepsels die afgeschermd moesten worden van geweld, maar er werd een uitzondering gemaakt voor de bestraffing van zwarten.
Zo veel mogelijk mensen moesten getuige zijn van de gerechtigheid.
Er werd nauwelijks verschil gemaakt tussen lynchpartijen en officiële ophangingen van terdoodveroordeelden, die in de jaren 1910 nog openbaar waren. In het Noorden werden misdadigers in beslotenheid terechtgesteld, maar vroegere slavenstaten als Texas hielden de traditie in stand.
De beul hing veroordeelden in de open lucht op, strikt genomen om een voorbeeld te stellen. Voor het publiek waren het eerder toneelvoorstellingen, waarbij je eens lekker kon griezelen.
Lynchpartijen waren volksfeesten onder het mom van rechtspleging, en vrouwen en kinderen waren welkom.
Sterker nog: volgens sommige blanken was het van groot belang dat de jongsten erbij waren, want het zou goed zijn voor hun rechtvaardigheidsgevoel en besef van de superioriteit van hun ras – heel belangrijk in de Zuidelijke VS.
Blanken in het Zuiden zijn bang
De lynchpartijen zijn onlosmakelijk verbonden met de onderdrukking van de zwarte bevolking in de Zuidelijke staten. In het westen van de VS kwamen zo’n 1300 blanken om door eigenrichting, maar die vormden slechts een kwart van het totale aantal.
De meeste lynchpartijen vonden plaats in het Zuiden en waren gericht tegen zwarten.
Het geweld kwam vooral voort uit angst. Na de verloren burgeroorlog in de jaren 1860 was het Zuiden verarmd en waren zwarten formeel niet meer ondergeschikt aan blanken.
De slaven waren concurrenten van de blanken op de arbeidsmarkt geworden, en hun vijanden in het stemlokaal. Staten als Louisiana hadden meer zwarte dan blanke inwoners, en als die niet in toom gehouden werden, konden ze het staatsbestuur in handen krijgen.
Volgens velen werden de blanke leefwijze, cultuur en moraliteit bedreigd. Het was haast een burgerplicht om gezamenlijk op te treden tegen zwarten.
Toen de sheriff van Waco in 1916 de 17-jarige Jesse Washington oppakte, wist hij dat het risico op een lynchpartij groot was.
Hij hield de gevangene dan ook tijdens het onderzoek verborgen in een naburig rechtsgebied. Inderdaad verscheen er een lynch mob bij het huis van bewaring in Waco, maar die moest onverrichter zake naar huis.
Het onderzoek zou zo gepiept zijn volgens sheriff Fleming, en de rechtszaak werd gepland op 15 mei, slechts zeven dagen na de moord. Het proces zou plaatsvinden in de rechtbank van Waco, waar de gemoederen nog verhit waren.
Daarom plaatste de sheriff een oproep in de krant, waarin hij de burgers verzocht het recht op zijn beloop te laten. De sheriff repte met geen woord over wat er ná de rechtszitting moest gebeuren.
Er kwam een groot aantal burgers opdagen om het proces tegen Jesse Washington bij te wonen. Maar Fleming had de beveiliging niet opgevoerd.
Wellicht dacht hij dat hij tijd genoeg zou hebben om Washington de stad uit te krijgen als het vonnis geveld was.
Of maakte het de sheriff niet uit wat er na de zitting gebeurde, zolang de jury en de rechter Washington maar schuldig bevonden hadden. Hij moest later dat jaar herkozen worden en had dus de steun van het volk nodig.
De blanke menigte wist zijn woede in bedwang te houden tijdens de zitting, die een uurtje duurde. Maar na afloop stortten de woedende burgers zich op de zwarte jongen, en de sheriff droeg zijn agenten op om zich niet te bemoeien met het verdere verloop. Ingrijpen bij een lynchpartij was levensgevaarlijk.
Een paar agenten probeerden nog iets te doen, maar sheriff Fleming deed of zijn neus bloedde.
Executie is niet genoeg
De doodsbange Washington werd al op weg naar de uitgang van de rechtbank van Waco bont en blauw geslagen.
Eenmaal buiten kreeg hij een ijzeren ketting om zijn nek en werd hij naar het raadhuisplein gevoerd.
Daar hadden andere blanken al hout opgestapeld voor het gebouw, en de mensen stroomden massaal toe. Het telefoonnet van Waco was haast overbelast: iedereen tipte elkaar dat er een bloedig schouwspel aankwam.
De ontvoerders van Washington hielden halt bij de brandstapel, waar het slachtoffer werd overgoten met benzine. Ondertussen stak de voorste rij van het publiek met messen op hem in en werden zijn vingers en geslachtsdelen afgesneden.
Castratie was gebruikelijk wanneer een zwarte werd gelyncht wegens de vermeende of daadwerkelijke verkrachting van een blanke vrouw. Vervolgens rukten de mannen aan de ketting om de tiener op de brandstapel te krijgen, die aangestoken werd.
De zelfbenoemde beulen wilden dat het slachtoffer een langzame dood zou sterven. Met vereende krachten trokken ze hem daarom omhoog, zodat zijn voeten het vuur niet meer raakten.
De hitte was echter nog steeds ondraaglijk, en Washington probeerde zich uit alle macht op te trekken aan de ketting, wat onmogelijk was zonder vingers. De geur van verbrand vlees verspreidde zich over het plein, terwijl de beulen het slachtoffer steeds lieten zakken en weer omhoogtrokken.
Washington was allang dood toen het vuur na twee uur werd gedoofd om de souvenirjagers iets van hun gading te laten meepakken.
Kinderen snelden toe om tanden, stukjes bot en schakels van de ketting mee te grissen. Ze konden die trofeeën van de gruweldaad verkopen voor een leuke aanvulling op hun zakgeld.
Er waren ook ansichtkaarten te koop. De fotograaf Fred Gildersleeve had een reeks foto’s gemaakt tijdens de executie, die als herinnering dienden voor de aanwezigen of met een groet erop naar familie en vrienden werden gestuurd.
Waco wil nieuw imago
Duizenden mensen hadden gezien hoe Jesse Washington doodgemarteld was. 15.000 om precies te zijn, volgens het persbureau Associated Press.
Maar er waren ook blanken in Waco en Texas die niets van lynchpartijen wilden weten. Zo sprak de rechter die Jesse Washington ter dood had veroordeeld van moord door de lynch mob.
Volgens de plaatselijke krant Waco Semi-Weekly Tribune hadden veel toeschouwers weliswaar gejuicht, maar waren er ook tegengeluiden geweest.
Iedereen was het erover eens dat de misdadiger een rechtvaardig vonnis had gekregen, maar sommige burgers waren van mening dat de beulen het leven van Washington op een humanere manier hadden moeten beëindigen.
Na de lynchpartij was er veel kritiek in Waco. De wildweststad van weleer probeerde juist een reputatie van een oase van rust en vrede op de bouwen, waar tucht en orde heersten.
Een openbare verbranding van een zwarte paste duidelijk niet in dat beeld. Het stads-bestuur wilde geen lynchpartijen meer, en Gildersleeve moest de lucratieve verkoop van ansichtkaarten staken.
Er werd niemand vervolgd voor de dood van Jesse Washington, hoewel er fotografisch bewijs was. En de zwarte bevolking van Waco deed er het zwijgen toe, want de ervaring had geleerd dat protesten tot meer geweld leidden.
De dood van de 17-jarige was echter, anders dan gebruikelijk, groot nieuws. Vanwege de speciale omstandigheden bracht juist deze lynchpartij veel teweeg in de VS, en kreeg hij gevolgen die tot ver in de toekomst doorwerkten.
Het nieuws komt naar buiten
De meeste lynchpartijen op zwarten vonden plaats op het Zuidelijke platteland, waar de inwoners gewend waren om hun eigen zaakjes te regelen.
Daar waren geen verslaggevers, en als iemand achteraf kritische vragen stelde, deed niemand zijn mond open.
Soms poseerden de daders voor een foto met het dode slachtoffer als een soort jachttrofee, maar dat was na de wandaad. Dan hadden ze de dode zijn broek weer aangetrokken of hadden ze een doek om zijn middel gewikkeld om de castratie te verhullen.
In Waco ging het anders. In 1914 was het inwonertal de 35.000 gepasseerd, en daarmee was het een van de grootste steden van Texas.
Een dramatisch voorval als dit kon niet in de doofpot gestopt worden in een stad met zo veel burgers, journalisten en een telegraafverbinding met de buitenwereld. In de dagen na de dood van Jesse Washington verschenen er dan ook artikelen in de pers over de lynchpartij.
Het begon met een paar kritische stukken in Texaanse kranten als de Houston Chronicle en de Austin American, die nog wel meldden dat hun buren in Waco doorgaans nette burgers waren die geen vlieg kwaad deden.
De teneur werd minder vriendelijk toen het nieuws over de verbranding van Washington tot het noorden van de VS doordrong.
De New York Times trok van leer tegen de burgers van Waco, die de schande over zichzelf en de rest van de natie hadden afgeroepen.
‘In geen ander land dat beschaafd heet te zijn kan iemand in een grote stad op de brandstapel worden gezet onder het barbaarse gejuich van de inwoners,’ schreef de redactie, die voorspelde dat het nieuws tot ver over de grenzen opschudding zou wekken.
En inderdaad: binnen een week stonden de Londense kranten er bol van.
In de plaats des onheils zelf klaagde de Waco Semi-Weekly Tribune in een vlaag van plaatselijk patriottisme dat vreemde krachten de goede reputatie van de stad wilden besmeuren.
En de storm zou voorlopig niet gaan liggen, want het nieuws van de dood van de 17-jarige paste precies in het straatje van een nieuwe organisatie.
Washington wordt voorbeeld
Het verkoolde lichaam van Washington lag nog niet in het graf of een tengere, blanke dame stapte uit de trein in Waco.
Elisabeth Freeman was Engels, 40 jaar oud en een vurig pleitbezorger voor gelijke rechten in de VS – van vrouwen en zwarten.
Achter het fragiele uiterlijk ging een gedreven vrouw schuil, die op een geheime missie voor de NAACP was. Dat stond voor National Association for the Advancement of Colored People – een organisatie die opkwam voor de rechten van kleurlingen.
Ze streefde ernaar de zwarte bevolking te verheffen uit de onderlaag van de Amerikaanse samenleving.
In 1916 was de organisatie zeven jaar oud, en de leden waren hoofdzakelijk blanken uit de Noordelijke staten.
Het bestuur bestond uit journalisten, politici en wetenschappers – mensen naar wie geluisterd werd in politieke kringen in Washington D.C. En er was geld te over, want de organisatie had ook aanhang onder rijke joden in New York.
Welgeteld één zwarte Amerikaan zat in het bestuur van de NAACP: W.E.B. Du Bois. Hij was universitair docent, hoofdredacteur van The Crisis – het tijdschrift van de NAACP – en organisator van de campagnes.
De missie van Elisabeth Freeman naar Waco kwam ook uit zijn koker.
‘Dit drama vormt de beste aanleiding die er ooit geweest is voor een aanval op het lynchen als instituut,’ had Du Bois in een telegram aan Freeman geschreven. De NAACP verzocht de
Britse om rond te neuzen in Waco om informatie over het voorval te vergaren.
‘We willen alles weten: de details van de misdaad, wie de jongen was, wie zijn slachtoffer was, wie de rechter en juryleden waren en hoe de verbranding in zijn werk is gegaan,’ was de opdracht.
De waarheid wordt verbloemd
Toen Freeman met de inwoners van Waco sprak, kreeg ze de indruk dat in deze florerende stad de verhoudingen tussen blank en zwart beter waren dan op veel andere plaatsen in Texas.
Ze ontdekte echter ook dat er in 1905 een zwarte man aan een brug was opgehangen. En een paar maanden voor de dood van Jesse Washington hadden straatverkopers goede zaken mgedaan met foto’s van een zwarte die in het naburige Temple was verbrand.
Elisabeth Freeman kwam erachter dat zes man een leidende rol gespeeld hadden bij de moord op Washington: een stratenmaker, een salooneigenaar en werknemers van een ijsbedrijf.
Zij leken de menigte te hebben opgehitst nadat ze overlegd hadden met de sheriff van de burgemeester.
Omdat Freeman ze het hemd van het lijf vroeg, dachten de burgers dat ze een journalist was. Sommigen verzochten haar positief over de stad te schrijven om de reputatie te herstellen. Maar de meesten hielden hun kaken stijf op elkaar of deden de zaak af als een bagatel.
De lynchpartij was uitgevoerd door een paar ploerten, zo kreeg ze te horen. ‘Het putje van de samenleving,’ zoals een kerk schreef. Volgens de officiële schatting waren er hooguit 500 man ter plekke geweest, en de meesten van hen hadden slechts toegekeken.
Die bewering werd ontkracht door de foto’s die Fred Gildersleeve had gemaakt van het voorval. Freeman had de grootste moeite om ze op te sporen, want niemand leek ze te hebben.
De burgemeester ‘durfde’ haar geen kopieën te geven, zoals hij het uitdrukte, en niet zonder reden: de man had de fotograaf zelf uitgenodigd om de lynchpartij bij te wonen.
Gildersleeve liet zich uiteindelijk overhalen om Freeman drie foto’s van de moord op Washington te verkopen. Nu had ze waar ze voor gekomen was.
Moord verandert de VS
De spion van de NAACP keerde terug naar New York met foto’s en informatie over de daders.
W.E.B. Du Bois had genoeg stof voor een extra editie van The Crisis, die de titel The Waco Horror kreeg en naar leden van de organisatie, het Congres en president Woodrow Wilson werd gestuurd.
Elisabeth Freeman trok het land in om alle gruwelijke details van de zaak-
Washington openbaar te maken en om geld op te halen voor de NAACP.
‘In Waco wilden de leiders duidelijk de steun hebben van het putje van de samenleving door de jongen in handen van deze beesten te laten vallen,’ zei ze. In de loop van de zomer ontving de
NAACP 10.000 dollar – 200.000 euro nu – waarvan meer onderzoek naar lynchpartijen werd bekostigd en werd gelobbyd in het Congres.
Jesse Washington was bij lange na niet de laatste die gelyncht werd in de VS. Nog vele zwarten zouden een pijnlijke dood sterven omdat ze een misdaad hadden gepleegd, niet onderdanig genoeg waren of gewoon in de buurt waren als er een zondebok nodig was.
Maar voortaan werd er in het geniep gelyncht. Sheriffs en burgemeesters konden de praktijk niet meer oogluikend toestaan, wat ze er zelf ook van vonden.
Eerder hadden Zuidelijke kranten lynchpartijen rechtvaardig genoemd, maar na de dood van Jesse Washington werd deze vorm van eigenrichting alom veroordeeld als de daden van een stelletje tuig van de richel.
